Üreme Sistemi Biyoloji Ders Notları
A. HAYVANLARDA ÜREME
Canlıların nesillerini devam ettirmek amacıyla kendilerine benzer bireyler oluşturmasına üreme denir. Genel olarak canlılar dünyasında eşeysiz ve eşeyli olmak üzere iki çeşit üreme vardır. Bütün omurgalı hayvanlarda eşeyli üreme görülür. Eşeyli üremede erkek birey gamet hücresi sperm, dişi birey gamet hücresi yumurta mayoz bölünme ile oluşur. Eşeyli üremede gamet hücreleri oluşumundan sonra döllenme ve gelişme basamakları görülür.
1. DÖLLENME
Gametlerin bir araya gelip birleşmesine döllenme, oluşan hücreye de zigot denir. Döllenme ile farklı genetik yapıda bireyler oluşur. Hayvanlarda gametlerin birleşme ortamına göre döllenme, dış döllenme ve iç döllenme olarak ikiye ayrılır.
a. Dış Döllenme
Midye, denizanası, balık, kurbağa gibi suda yaşayan hayvanlara ait gametlerin suya bırakılıp döllenmenin vücut dışında ve su ortamında meydana gelmesi dış döllenmedir. Gametlerin vücut dışında birçok tehlikeye açık olması, canlı kalma şanslarını azaltır. Bu nedenle çok sayıda gamet oluştururlar. Döllenme şansını arttırmak için aynı zamanda aynı yere gametlerini bırakırlar.
Dış döllenme yapan canlıların embriyoları yumurta içinde gelişir. Embriyo, besin ihtiyacını karın tarafında besin maddesi taşıyan torbadan (vitellustan) sağlar. Oksijen, karbondioksit ve artık maddelerin çevreyle alışverişi difüzyon yoluyla gerçekleşir. Yumurta kabuğu körelmiştir. Yavru bakımı yoktur.
b. İç Döllenme
Eklem bacaklılar, bazı balıklar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler gibi canlılarda görülür. Gametlerin birleşmesi dişi vücudunda gerçekleşir. Çiftleşme organı bulunur. İç döllenme yapan canlılarda oluşturulan yumurta sayısı azdır. Yumurtadan salgılanan fertilizin denilen özel bir dölde aynı türden spermin yumurtaya yönelmesini sağlar.
Sürüngen ve kuşlarda embriyo gelişimi vücut dışında olurken, memelilerde hem döllenme hem gelişme vücut içinde olur.
2. GELİŞME
Döllenmiş yumurtadan yavrunun oluşumuna kadar gerçekleşen bütün olaylara gelişme denir. Gelişmede genel olarak hücre bölünmesi (segmentasyon), hücre göçü, farklılaşma ve organogenez evreleri görülür.
a. Bölünme
Zigotun mitoz ile hızlı ve üst üste bölünmesine segmentasyon denir. Segmentasyon sonucu oluşan hücreye blastomer denir. Blastomerler her bölünmede biraz daha küçülür. Segmentasyon safhasında büyüme olmaz. Zigotun ilk bölünmesiyle oluşan 2 blastomerli yapı, tekrar tekrar bölünerek 32-64 v.b blastomerli hücre topluluğu oluşturur. Buna morula denir. Morulada hücreler birbirinin aynıdır. Morulada hücreler içten dışa doğru kayar, içi boş bir top oluşur. Bu boşlukta blastasöl sıvısı bulunur. Bu yapıya blastula denir. Bu hücrelerde farklılaşma yoktur.
b. Hücre göçü
Embriyonun alt kısmındaki hücrelerin içe doğru çökmesi ile gastrula safhası oluşturur. Hücre göçü ile ortaya çıkan boşluğa gastrula boşluğu (ilk bağırsak boşluğu) denir. Bu boşluk daha sonra sindirim kanalına dönüşür. Gastrulada içteki hücre tabakasına endoderm, dıştaki hücre tabakasına ektoderm denir. Sünger ve sölenterler iki embriyonik tabakadan gelişir. Daha sonra endoderm ve ektodermden ayrılan bir grup hücre üçüncü embriyonik tabaka olan mezodermi oluşturur. Sünger ve sölenter dışında hayvanlar üç embriyonik tabakadan gelişir. Gastrula safhasından sonra farklılaşma başlar.