Tür, Alttür, Varyete
Diğer benzeri türlerden izole olan, morfoloji açısından tamamen farklı, kendi popülasyonunda üreyebilen (eşeyli-eşeysiz) ve verimli döller verebilen sınıflandırma basamağına Tür denir. Sınıflandırmanın en alt basamağı olarak kabul edilmesine rağmen daha alt kavramlar ortaya çıkmıştır. Tür kendi içinde varolagelen izolasyonlar sebebiyle (kıtalar, dağlar, nehirler, denizler, çöller vb.) nedeniyle farklı çoğrafyalarda yayılım gösterebilir ve bir biri ile karışmamaları nedeniyle alt basamaklara ayrılabilirler.
Bazende yakın türler birbirleriyle ekonomik açıdan çiftleştirilirler. Fakat bu yeni melez bireyler kısırırdır ve tür olarak adlandırılamazlar. Taksonomi açısından yok hükmündedirler. At ve eşek çiftleştirilerekelde edilen melez birey katır hayvanlar için en bilinen örnektir.
Alttür (subspecies):
Bir tür içerisinde populasyonları farklı coğrafik alanları işgal eden (allopatrik), morfolojik bakımdan % 70’in üzerinde bir oranda ayırdedici karakterler taşıyan ve ara bölgelerde birbirleriyle çiftleşerek melezler oluşturan topluluklardır. Bir türün alttürleri arasında üreme engeli bulunmaz. Ancak izole olduklarından sürekli kendi içinde ürerler ve daha sonraları yeni bir takson ortaya çıkabilir.
Varyete:
Aynı bölgedeki genetik olmayan faklılıklar sonucu oluşan tür içi populasyonlardır. Bazen varyeteler için ırk terimi de kullanılır.
Kullanılan Tür Kavramları
1. Morfolojik tür kavramı: Buna Linne veya klasik tür kavramı da denir. Cronquist’e göre “Tür, diğerlerinden sürekli olarak farklı kalan gruplara denir”. Diğer bir deyişle; birbirine fenotip bakımından yeterli derecede benzerlik gösteren fertler topluluğudur.
2. Biyolojik tür kavramı: Biyolojik tür kavramı, günümüzde sistematikçiler tarafından en çok benimsenen kavramdır. Biyolojik tür; gerek fiili olarak gerekse de potansiyel olarak çiftleşebilen doğal populasyonlardır. Yani türü oluşturan toplulukların 3 önemli özelliği vardır. Bunlar;
a. Döl verme topluluklarıdır,
b. Ekolojik bir birimdirler,
c. Genetik bir birimdirler.
3. Genetik tür kavramı: Biyolojik tür kavramına çok yakındır. Buna göre, populasyonun gen akışı ve üreme bakımından izole olması biyolojik bir olaydır. Ama, türü tanımlamanın yolu, populasyonlar veya populasyon grupları arasında genetik farklılığı veya uzaklığı ölçmektir. Türün bireyleri populasyon içinde ortak bir gen havuzunu paylaşır ve yeni neslin bireyleri bir önceki kuşağın gen havuzunun yeniden düzenlenmesiyle ortaya çıkar. Genetik türün zorluğu populasyonlar arasındaki gerçek genetik farklılığı az bilmemizden kaynaklanır.
4. Paleontolojik tür kavramı: Paleontologlar, fosillerle çalıştıklarından, ideal tür ile yetinmeleri zordur. Materyalleri çoğu zaman noksandır. Paleontologlar felsefi bakımdan biyolojik tür kavramına dayanmalarına rağmen, pratikte başka tanım yolları ararlar. Ayrıca fosillerin ortaya çıktıkları, sonra kayboldukları zaman boyutuyla ilgilenirler. Yani fosillere dayanılrak yapılan bir tanımlamadır.
5. Evrimsel tür kavramı: Biyolojik (ve genetik) tür kavramları birçok yönden faydalı olmasına karşın doğrudan evrimi ifade etmez. Biyolojik tür kavramının dayandığı özelikler, genetik tür tanımı evrimsel açıdan önemli olmakla birlikte, doğrudan evrimle ilgili hiçbir ölçüt içermemektedir. Biyolojik tür tanımı, evrimle türememiş bir türe de aynı biçimde uygulanabiler. Evrimsel bir tür, diğerlerinden farklı olarak türeyen (evrilen) ve kendi eşşiz evrimsel rolü ve eğilimleri olan bir nesiller dizisidir.
6. Kıladistik tür kavramı: Evrim soy ağacında internodlar (ara bölgeler) arasında kalan fertlerdir. Evrimsel tür kavramı az sayıda modifikasyonla benimsenir. “Bir tür, kimliğini diğer nesiller dizisinden farklı tutan ve kendi evrimsel eğilimleri ile tarihi geçmişi olan tek bir atasal ve oğulsal populasyonlar dizisidir”. Bu tanım kıladistik bakış açısını vurgulamakta ve evrimsel tür tanımından çok az farklıdır. Tanımda vurgulanan “tek bir dizi” kıladogramdaki tek bir dala denk gelmektedir.
7. Biyosistematik tür kavramı: Yukarıda verilen başlıca tür kavramlarına ek olarak, çok sayıda bakış açısı vardır. Bu tür kavramları, Linné hiyerarşinin sınırlarının ötesindeki, üreme ilişkilerin yansıtmaya çalışırlar. Biyosistematik çalışma yapan (Deneysel) taksonomistler birçok sözcük ortaya atmışlardır. Bunların en yaygın olanları ekotip, Ekotür ve Sönotür’tir. Ekotip, yakın akraba ama ekolojik olarak farklı ortamlarda yetişen populasyonları ifade eder. Ekotür; benzer ama oluşturdukları melezlerin canlılığı çok düşüktür; Sönotür ise suni olarak bile çapraz olarak döllenemeyenlerdir. Agregat tür, çeşitli nedenlerle iyi ayırdedilemeyen tür komplekslerini ifade eder, agregat türün öğelerine bazen mikrotür denir.
8. Tipe bağlı tür: Esas olan tip formudur. Tip sabit ve değişmezdir. Bu tipin özelliğini gösteren fertler aynı türdedir. En eski tür tanımları bu grupta toplanır. Tip: Türün isimlendirildiği o türe ait örnelerdir.
9. Nominalist tür (ismen varolan, sembolik): Doğada esas olan sadece fertlerdir. Yani verilen isimler sembollerdir. Ama fertler gerçektir. Tür doğada gerçek olarak değil düşünce olarak mevcuttur.
DİĞER BAZI TÜR KAVRAMLARI:
Morfolojik olarak birbirine benzeyen bireyler üreme bakımından ayrışmış olabilirler. Bu türlere ikiz türler denir.
Aynı kökenli aynı coğrafik bölgedeki türlere simpatik türler (yayılış alanları karışmış) denir.
Ayrı bölgedeki türlere ise allopatik türler (yayılış alanları birbirinden uzak) denir.
Aynı kökenli fakat alanları birbirine temaslı türlere ise parapatrik türler denir.
Dünyada geniş alanlara yayılmış türlere kozmopolit türler denir.
Özetle:
TÜR’ün nesnel ve evrimsel bir gerçeklik olduğunda kuşku yoktur. Türü diğerlerinden farklı tutan; üreme engelleri olup, gen alışverişini sınırladığı ve türün bütünlüğünü koruduğu için en önemli unsurdur. Burada esas nokta populasyonların, benzerlerinden ayrılmış uyumlu birimler oluşturmasıdır. Bu genetik izolasyondan ötürü türün populasyonları, morfolojik olarak birbirine, diğer türlere benzediğinden, daha fazla benzeyecektir. İşlevsel bakımdan bir türü belirlemede, üreme davranışlarıyla ilgili veriye nadiren sahip olduğumuzdan, türlerin morfolojik benzerliklerini ya da farklılıklarını kullanılırız. Yani, morfolojik farklılıklar genetik ve üreme ilişkilerini de yansıtır.