Bitkilerde Hareket, Nasti, Tropizma
Bitkilerde Hareket
Bitkiler toprağa bağlı olarak yaşadıkları için hayvanlar gibi yer değiştirme hareketlerini gösteremezler. Ancak içinde bulundukları ortamdan daha fazla yararlanmak için durum değiştirme hareketleri yaparlar. Bunlar nasti ve tropizma hareketleridir.
Nasti Hareketleri
Nasti hareketleri, uyartı yönüne bağlı olmadan gerçekleşen hareketlerdir. Bu hareketler asimetrik turgor değişimleri veya asimetrik büyüme ile meydana gelmektedir.
Nasti hareketleri uyarıcı etmene göre gruplara ayrılır. Bunların bazıları aşağıda verilmiştir.
Fotonasti: Işık etkisiyle ortaya çıkan nasti hareketidir. Sarmaşık çiçeğinin gündüz açılıp gece kapanması bir fotonasti örneğidir.
Termonasti: Sıcaklık etkisiyle ortaya çıkan nasti hareketidir. Çiğdem çiçeğinin soğukta kapanıp sıcakta açması bir termonasti örneğidir.
Sismonasti: Sarsıntı ve dokunma ile meydana gelen nasti hareketidir. Bu hareketlerin sebebi asimetrik turgor değişimleridir. Küstüm otunun dokunma ile yapraklarını aşağı sarkıtması, böcekçil bitkilerin yakalama organına konan böceği kapması sismonasti örnekleridir.
Tropizma Hareketleri
Tropizma hareketleri, uyartının yönüne bağlı olarak gerçekleşen hareketlerdir. Tropizma hareketleri uyartının geldiği yöne veya aksi yöne olmak üzere pozitif tropizma ve negatif tropizma olarak adlandırılır.
En önemli tropizma hareketleri aşağıda verilmiştir.
Fototropizma: Işık uyaranına karşı yapılan yönelme hareketidir. Sürgün ucunda üretilen oksin hormonu ışık almayan tarafta daha fazla bulunur ve böylece bu kısımdaki hücreler daha çok büyür. Bu durum, bitkinin ışığa yönelmesini sağlar. Pencere önüne konulan bir bitkinin güneşe doğru yönelmesi pozitif fototropizma örneğidir. Hardal bitkisinin kökleri su içinde gelişirse ışığın tersine yönelir. Bu ise negatif fototropizmadır.
Geotropizma (Gravitropizma): Bitkilerin yerçekimine karşı verdikleri tepkidir. Genellikle bitkilerin kökleri pozitif geotropizma, gövdeleri ise negatif geotropizma gösterir.
Haptotropizma (Tigmotropizma): Bitkilerin dokunmaya bağlı olarak gösterdikleri tepkidir. Asma bitkisinde olduğu gibi sarılıcı bitki sürgünlerinin bir desteğe temas ettiğinde sarılması haptotropizma örneğidir.
Kemotropizma: Bitki organlarının kimyasal uyartılara karşı gösterdikleri tepkilerdir. Acı bakla bitkisinin kökleri besin olarak kullandığı amonyum fosfat bileşiğine karşı pozitif kemotropizma, sodyum klorür bileşiğine karşı negatif kemtropizma göstermektir.
Travmotropizma: Bitki organlarında, özellikle köklerde yaralanmalara bağlı olarak ortaya çıkan tepkilerdir. Yaralanma durumunda bitki organlarının hemen hepsi negatif travmatropizma oluştururlar.
Hidrotropizma (Higrotropizma): Çeşitli bitki organlarının su elde edebilmek için su içeren ya da nemli olan bölgelere doğru yönelim hareketi yapmasıdır. Köklerin toprakta su kaynağına ulaşmaları, bir pozitif hidrotropizma örneğidir.
Fotoperiyodizm
Bitkilerin gün ve gece uzunluğuna verdikleri biyolojik yanıt fotoperiyodizm, bir günde ışık ya da karanlığa maruz kaldıkları süre ise fotoperiyot olarak adlandırılır.
Gün uzunluğu bazı bitkilerin dünya üzerindeki yayılışlarını sınırlayabilir. Gelişmeleri gün uzunluğuna bağlı olan bitkiler, kendilerine bu şartları sağlayan enlem dereceleri arasında gelişirler. Bitkilerde gelişimin pek çok yönü gün uzunluğundan etkilenir. Ancak bitkilerin fotoperiyodik yanıtlarına göre sınıflandırmaları genellikle çiçeklenmeye dayanır.
Buna göre bitkiler; kısa gün bitkileri, uzun gün bitkileri ve nötr gün bitkileri olmak üzere üç gruba ayrılır.
Kısa gün bitkileri, gün uzunluğunun kritik bir süreden daha kısa olduğu günlerde çiçeklenirler. Yapılan araştırmalar çiçeklenmeyi kontrol eden faktörün gün uzunluğu değil, gece uzunluğu olduğunu göstermiştir. Buna göre kısa gün bitkileri aslında “uzun gece” bitkileri olup gecenin gündüzden daha uzun olduğu mevsimlerde çiçek açıp gelişirler .Kısa gün bitkilerine patates, soya fasulyesi, çilek ve krizantem örnek olarak verilebilir.
Uzun gün bitkileri, gün uzunluğunun kritik bir süreden daha uzun olduğu günlerde çiçeklenirler. Uzun gün bitkileri aslında “kısa gece” bitkileri olup gecenin gündüze oranla daha kısa olduğu günlerde (genellikle ilkbahar ve yaz aylarında) çiçek açarlar. Uzun gün bitkilerine ıspanak, turp, marul ve buğday örnek olarak verilebilir.
Nötr gün bitkileri, çiçeklenme fotoperiyottan etkilenmez. Gün uzunluğu ister kısa ister uzun olsun, bütün bitkiler çiçeklenebilir. Nötr gün bitkilerine pamuk, ayçiçeği, karanfil ve domates örnek olarak verilebilir.